قبل از اینکه در مورد پرورش کبک توضیح دهیم بهتر است کمی بیشتر با این پرنده آشنا شوید.

آشنایی با کبک

کبک در طبیعت پرنده ای وحشی محسوب میشود که در بسیاری از مناطق ایران پراکنده هستند و زاد و ولد میکنند.این پرنده ی زیبا از حشرات، دانه ها و قسمت های مختلف گیاهان تغذیه میکند.

توانایی بسیار خوبی در دویدن و فرار کرد دارد و معمولا در برخورد با دشمن از قابلیت تقریبا محدود پرواز خود استفاده میکند.

کبک ها معمولا بیش از 20 بار در فصل بهار تخم گذاری میکنند، امروزه پرورش کبک در دنیا به دو دلیل انجام میشود.

اول: بدلیل آزادسازی در طبیعت دوم: بدلیل تولید گوشت کبک.

در حال حاضر علاقه مندی به پرورش کبک، در حال افزایش است.

وزن، اندازه و رنگ کبک

وزن کبک در شرایط پرورشی معمولا به 400 تا 600 گرم میرسد. در شرایط طبیعی وزن کبک نر بین 510 تا 800 گرم و وزن کبک ماده 450 تا 680 گرم میباشد همچنین اندازه ی این پرنده بین 31 تا 35 سانتی متر میباشد. طبیعتا اندازه ی پرنده ی نر بزرگتر است.
رنگ کبک قهوه ای مایل به خاکستری در بالای بدن، و زرد کم رنگ در قسمت شکم است. یک خط سیاه روی سر، چشم و گردن او نیز کشیده شده است. قسمت گلوی او نیز به رنگ سفید است.

خواص گوشت کبک

گوشت کبک دارای خواص دارویی میباشد و حتی در این باره از امام کاظم علیه السلام روایتی نقل شده است که میفرمایند: به تب دار گوشت کبک بخورانید چرا که پاها را نیرو میبخشد و تب را کاملا دور میکند.

مزاج گوشت کبک گرم و خشک میباشد و همچنین زودهضم است در تقویت قوای جنسی و برطرف نمودن ضعف عمومی بدن تاثیر فراوان دارد.

همچنین جهت پرورش قوای فکری و تقویت جگر، طحال و دستگاه گوارش میتوان از گوشت این پرنده نیز استفاده نمود. پزشکان طب سنتی گوشت و سایر اعضای این پرنده را به افراد سردمزاج، افرادی که بیماری صرع دارند و افرادی که لاغر هستند توصیه میکنند.

پروتئین گوشت کبک

گوشت کبک پروتئین بسیار بالایی دارد در جدول زیر درصد پروتئین گوشت کبک و سایر حیوانات اهلی را با هم مقایسه کرده ایم.

نوع حیوان	پروتئین خام (%)
گوسفند	18/7-19/5
گوساله	18-19
گاو گوشتی	16-17/5
بوقلمون	19/1
جوجه گوشتی	18/4-20/2
بلدرچین	22/5
غاز	22/75
کبک	24/5

جایگاه و تجهیزات جوجه کشی از کبک

به محلی که کبک ها را در آنجا پرورش میدهند، به اصطلاح جایگاه میگویند، بسته به نوع پرورش کبک، جایگاه پرورش کبک نیز تفاوت دارد، پرورش کبک دو نوع میباشد پرورش کبک گوشتی، پرورش کبک تخم گذار.

نکات ضروری برای مزرعه ی پرورش کبک

01- محل احداث جایگاه پرورش کبک بهتر است حداقل 1000 متر باشد و با مناطق مسکونی و سایر پرورشگاه ها فاصله داشته باشد.

02-بهتر است در محل باد از سمت مزاع دیگر وهمچنین کارخانه های آلاینده نباشد.

03-بهتر است زمین در مناطق پست و در معرض سیل و طوفان و بادهای تند نباشد.

04-آب مورد استفاده باید از نظر شوری و املاح و همچنین از لحاظ بهداشتی مورد توجه قرار گیرد.

05-کف سالن های پرورش کبک باید 40 تا 50 سانتی متر از سطح زمین بلندتر باشد و حد اقل 3درصد شیب داشته باشد(برای سهولت در شست و شو).

06-دیوارها باید عایق کاری شوند تا تبادل گرما و سرما در فصول مخلتلف از بین برود.

07-برای بهره برداری بهتر از نور خورشید، بهتر است سالن ها به صورت غربی ساخته شوند یعنی یک طول آنها به سمت جنوب و طول دیگر آنها به سمت شما باشد.

روش های پرورش کبک

پرورش کبک به دو روش پرورش در بستر و پرورش در قفس انجام میگیرد هرکدام از این روش ها مزایا و معایبی دارد.

پرورش کبک در قفس

یکی از روش های پرورش کبک، پرورش آنها در قفس میباشد. در ادامه مزایای پرورش کبک در قفس را بیان کرده ایم.

مزایای پرورش کبک در قفس:

1-کمترین خطر آلودگی به بیماری های واگیردار و انگلی وعدم وجود مشکلات ناشی از بستر

2-کاهش هزینه تولید و کاهش مرگ و میر ناشی از بیماری ها(به ویژه بیماری های روده ای).

3-نبود هزینه خرید پوشال بستر، عملیات ضد شپشک و کرم ها.

4-حداکثر استغاده از فضای سالن پرورش

5-صرفه جویی در نیروی کار

6-کاهش هدر رفتن انرژی، کاهش مصرف دان .

معایب پرورش کبک در سیستم قفس

1-هم شکلی و یکنواختی کمتر: نیمچه های پرورش یافته در قفس با هدف پرورش کبک مولد فرم و شکل برابر ندارند، بنابراین فروش آن ها بر پایه شکل ظاهری مشکل تر است.

2-شرایط محیطی: به علت پرورش تعداد بیشتر کبک در سالن، تهویه بیشتری نیز لازم است، زیرا دمای محیط بالا میرود و در نتیجه امکان بروز بیماری های تنفسی بیشتر است.

3- استرس: فشار عصبی در صورت پرورش تعداد زیاد در واحد سطح بیشتر است.

4-محدودیت حرکت: حرکت آزادانه کبک به سلامتی حیوان کمک میکند در صورتی که در سیستم پرورش در قفس این آزادی تا حدودی کم میشود.

انواع قفس پرورش:

نوع قفس را بر اساس پرورش و مرحله زندگی کبک ها انتخاب میکنند که عبارتند از:

قفس جوجه :

از 1 روزگی تا حداکثر 4هفتگی استفاده میشوندو به این قفس ها، قفس گرم هم گفته میشود چون در داخل آنها یک منبع حرارتی مخصوصی قرار گرفته است.

قفس نیمچه :

از سن 15 روزگی تا 5 ماهگی مورد استفاده قرار میگیرد. طبق تحقیقات انجام شده توسط موسسه تحقیقات علوم دامی کشور میتوان از قفسه های سه طبقه با تراکم 20 قطعه در متر مربع استفاده نمود.

قفس کبک تخم گذار :

این قفس ها به جهت خارج شدن تخم، شیبدار میباشند. در سیستم قفس رکوردگیری تخم از کبک های مولد به راحتی انجام میشود.

پرورش دربستر

سیستم بستر یکی از روش های پرورش کبک است و معمولا برای پرورش جوجه، نیمچه و کبک مولد استفاده میشود.

در این سیستم سرما و رطوبت دو موضوع بسیار مهم و مورد توجه هستند، توانایی جذب رطوبت حاصل از فضولات، از ویژگی های یک بستر خوب است. بعضی از کبک داران ترجیح میدهند کبک های خود را از سن 6 هفتگی بر روی سطح بتنی فاقد هرگونه مواد بستر پرورش دهند.

به هر حال اگر شما قصد پرورش به روش بستر را داشته باشید باید همیشه از مواد نرم، خشک،تمیز و فاقد گرد و خاک استفاده کنید.

مواد مناسب برای بستر پرورش کبک

مواد زیادی هستند که میتوان برای پوشش بستر استفاده کرد ما در اینجا به چند نمونه اشاره کرده ایم:

پوشال نجاری:

نوع سفید پوشال نجاری که جزو ضایعات این صنعت میباشند، میتواند بستر خوبی باشد اما به این نکته توجه کنید که از پوشال هایی که به مواد شیمیایی نگه دارنده و کپک ها و تانن ها آغشته هستند به عمل آورد. در ضمن مواد را بررسی کنید تا قطعات خارجی مانند میخ و غیره در آن وجود نداشته باشد.

خاک اره:

معمولا استفاده از خاک اره بدلیل تولید گرد و خاک و سفت شدن توصیه نمیشود.

پوشش بلال:

پوشش میوه ی گیاه ذرت، بستر مناسبی است به شرط آن که خرد شود.

کاه:

کاه گندم یا جو اگر به اندازه 3 تا 5 سانتیمتر خرد شده باشد بسیار مناسب است.

سبوس برنج:

توانایی جذب کمتری دارد ولی با مخلوط شدن در پوشال نجاری و یا کاه میتواند به نرمی بستر کمک کند.

ضخامت یک بستر خوب باید بین 12 تا 15 سانتی متر باشد. توجه داشته باشید که موادی را که در یک دوره استفاده کرده اید به هیچ وجه در دوره ی بعد استفاده نکنید.

مراقبت از بستر

مهمترین نکته در بحث مراقبت از بستر این است که توجه داشته باشیم که مواد کف بستر مرطوب و سفت نشود. زیرا قسمت های سفت مکان مناسبی برای لانه و جایگاه انگل ها میباشد.

اگر قسمت سفت شده ای را مشاهده کردید، آن ها را بشکنید و اگر امکان دارد، آنها را با مواد جدید تعویض نمایید.

اگر بستر مرطوب شد میتوانید از زئولیت یا فسفات کلسیم استفاده نمایید((100تا 200 گرم در هر متر مربع)). این مواد ضد باکتری و ضد تخمیر بوده و گندیدگی و بوی بد محیط را کاهش میدهد.

نگهداری کبک ها روی تور سیمی

این روش یک روش قدیمی است اما کارایی بسیار خوبی دارد به ویژه این که از نظر بهداشتی بسیار موثر است.

 

محیط مناسب برای پرورش کبک

ایجاد شرایط مناسب راندمان تولید را افزایش میدهد بنابراین رعایت این 5 فاکتور(دما، رطوبت، اکسیژن، گازهای سمی، نور)

دمای مورد نیاز کبک ها در مراحل مختف پرورش

جوجه ها بیشترین دما را نیاز دارند. هفته ی اول زنگی حرارت محیط برای جوجه ها باید بین 33-35 درجه باشد و سپس در هر هفته، دما را حدود 2 الی 2/5 درجه سانتی گراد کاهش میدهیم، این کار را تازمانی انجام میدهیم تا دمای محیط به 25درجه برسد. از آنجایی که گرم کردن تمام سالن کار مقرون به صرفه ای نیست، جوجه ها در فضای محدودی از سالن نگه داری شوند.
بالا یا پایین بودن دمای محیط میتواند مشکلاتی را به وجود آورد. در صورت سرد بودن محیط، جنب و جوش و غذا خوردن جوجه ها کاهش می یابد و اگر دمای محیط بالا برود میتواند باعث بروز کانی بالیسم(همدیگر خواری) شود. بنابراین باید مراقب بالا و پایین رفتن حرارت محیط باشید.

دمای محیط به هنگام تولید تخم کبک ها باید بین 20 تا 25 درجه سانتی گراد باشد. اگر سالن سرد باشد، کبک ها برای تامین انرژی لازم و گرم کردن بدن خود، غذای بیشتری مصرف میکنند و درنتیجه مصرف دان افزایش میابد و اگر دمای محیط بالا باشد، باعث میشود، حیوان فعالیت کمتری داشته باشد، حیوان عصبی شود، آب بیشتری مصرف کند، غذای کمتری مصرف کند، و اثرات منفی روی تخم کبک ها بگذارد زیرا بدلیلل مصرف کم غذا، ضخامت پوسته ی تخم، کمتر شود، درصد شکستگی تخم ها افزایش پیدا کند و تولید و وزن آنها کاهش می یابد.

رطوبت مورد نیاز کبک ها در سالن پرورش

بهترین میزان رطوبت هوا برای سالن های پرورش کبک بین 55 تا 60 درصد بوده و به هیچ عنوان نباید کمتر از 50درصد و یا بیشتر از 70درصد شود. در نظر داشته باشید که دما و رطوبت بر اساس یک قانون فیزیکی ارتباط زیادی با هم دارند. در حقیقت اگر دمای سالن افزایش پیشدا کند رطوبت کاهش می یابد بهاین ترتیب در فصل تابستان، رطوبت بستر بخار شده و و رطوبت سالن افزایش و دمای محیط کاهش می یابد. رطوبت زیاد، میتواند باعث بروز بیماری های تنفسی شود همینطور رطوبت بسیار پایین (هوای خشک)، خطر آلوده شدن حیوان به میکروب های تنفسی را افزایش میدهد.

توصیه میکنم حتما برای اطلاع از دما و رطوبت جایگاه خود، از یک دمسنج و رطوبت سنج دقیق استفاده کنید.

تهویه

اکسیژن از اهمیت ویژه ای برای حفظ حیات موجودات زنده برخوردار است و کمبود آن میتواند روند تولید را کاهش داده و یا به مرگ حیوان منتهی شود.

مقدار هوای مورد نیاز هر قطعه کبک بسته به سن پرنده و فصول مختلف سال، بین 0/3 تا 10 متر مکعب در ساعت متغیر است و از آنجایی که سرعت ورود هوا به داخل سالن میتواند باعث مزاحمت کبک ها شود، بایستی ورود 0/1 تا 0/4 متر مکعب در ثانیه را تضمین نمودسرعت ورود هوا در فصول سرد کمتر و در دمای بیش از 20درجه سانتی گراد باید بیشتر باشد.

تهویه در سالن های کوچک

هوای سالن های طبیعی میتواند به صورت طبیعی جابجا شود این سالن ها نیازی به هواکش برقی ندارند و وجود پنجره برای تهویه ی هوا کفایت میکند، تهویه ی هوا در این سالن ها براساس وزن هوا صورت میگیرد در حقیقت هوای گرم با سرد جابجا میشود(در صورت وزیدن باد ملایم، هوای تازه از پنجره های یک سمت وارد شده و از پنجره های سمت دیگر خارج میشود.

تهویه در سالن های متوسط و بزرگ

در این سالن ها نیاز به یک سیستم تهویه ی مصنوعی داریم که به کمک یک هواکش که در یک یا دو طرف و یا در سقف سالن نصب میشود

در نظر داشته باشید که به هیچ عنوان کبک ها نباید در معرض وزش مستقیم باد قرار گیرند.

تهیه ی جوجه کبک

خوب حالا که مکان مناسبی برای پرورش کبک آماده کرده اید نیاز دارید که جوجه کبک را تهیه کنید. تهیه ی جوجه کبک به دو روش امکان پذیر است: روش اول اینکه خودتان تخم نطفه دار خریداری نمایید و عمل جوجه کشی از کبک را انجام دهید، روش دوم اینکه جوجه کبک را خریداری کنید.

اگر قصد خرید تخم نطفه دار و جوجه کشی از کبک رو دارید، پس نیاز به یک دستگاه جوجه کشی دارید، خرید دستگاه جوجه کشی کار آسانی نسیت پس حتما در این باره تحقیق کنید.

اما اگر قصد خرید جوجه کبک از پرورش دهندگان و گله داران رو دارید، در نظر داشته باشید که افراد با تجربه از روی ظاهر و حرکات جوجه ها، کیفیت آنها را میتوانند ارزیابی کنند، در هر صورت شما سعی کنید از افرادی جوجه را تهیه کنید که قابل اعتماد باشند و نسبت به آنها شناخت قبلی داشته باشید، در مجموع برای شروع کار بهتر است که به موارد زیر توجه کنید:

• جوجه کبک را از تولید کنندگان شناخته شده خریداری کنید.
• همه ی جوجه ها باید یکدست، یک اندازه، و در یک روز به دنیا آمده باشند.
• بهتر است جوجه کبک های به دنیا آمده از دو دستگاه مختلف با یکدیگر مخلوط نشوند.
• جوجه ها نباید علایم عفونت بند ناف یا بیماری های دیگر داشته باشند.
• بلافاصله پس از خشک شدن جوجه ها در ماشین جوجه کشی باید آنها را به محل پرورش انتقال داد.
• قبل از اینکه جوجه ها را به محل پرورش انتقال دهید، این مکان باید از نظر دما، محل استقرار، آبخوری و دانخوری آماده شده باشد.

نگه داری از جوجه کبک ها در هفته ی اول پرورش

در هفته ی اول، جوجه کبک ها نیاز به شرایط ویژه ای دارند، جوجه کبک ها از درون جعبه های مقوایی ویژه در زیر دستگاه مادر مصنوعی تخلیه شوند، این عمل باید با دقت و بدون عجله انجام شود، جوجه ها را با استفاده از دو دست جابجا کنید و از ریختن آنها به صورت یکدفعه و همزمان با هم خودداری کنید.

دمای قسمت حاشیه ی دستگاه مادر مصنوعی باید حدود 35 درجه و دمای محیط اطراف 20 تا 25 درجه سانتی گراد باشد، برای آگاهی از دمای مناسب یک دماسنج را با فاصله ی 5 سانتی متر از سطح زمین به صورت عمودی قرار دهید و درجه ی آن را به صورت مداوم به خصوص در هفته ی اول کنترل کنید.

جوجه ها در زیر مادر مصنوعی باید به صورت یکدست و فاصله ی مناسب پراکنده شوند و هرگونه حالت غیر طبیعی در نحوه ی قرار گیری آنها در زیر مادر مصنوعی، میتواند دلیل خاصی داشته باشد.

اگر جوجه ها تمایل به جمع شدن در زیر دستگاه مادر مصنوعی و در قسمت وسط آن دارند، این عمل نشان دهنده ی سرما است.

اگر جوجه ها از مرکز دستگاه دور شوند و در حاشیه ی خارجی جمع شوند نشان دهنده ی گرمای بیش از اندازه است.

زمانی که جوجه ها به صورت یکنواخت در زیر و حاشیه ی دستگاه پراکنده هستند یعنی محیط مناسب و گرما مطبوع است.

نیمچه کبک مناسب برای تخم گذاری

واژه ی نیمچه در صنعت جوجه کشی بسیار مصطلح است. به طور کلی به پرندگان نوجوان که هنوز به سن بلوغ نرسیده اند نیمچه میگویند.

کبکی که حدود دو ماه از زندگی خود را سپری کرده است و به اصطلاح نوجوان است را نیمچه کبک میگویند.

یک نیمچه ی مرغوب که قرار است برای تخم گذاری انتخاب کنید باید ویژگی های زیر را داشته باشد.

• رشد مناسبی داشته باشد.
• پرهای براق و کاملی داشته باشد.
• سرحال و چابک باشند(در حرکت و رفتار پرنده میتوان متوجه این موضوع شد.)
• مقدار چربی که در بدن دارد کم باشد(به اصطلاح عضلانی باشد).

کانی بالیسم(همدیگرخواری) در کبک

کندن پر عادت بدی است که در پرورش کبک به روش بستر پیش می آید. در کانیبالیسم، کبک ها علاوه بر پرها، پوست بدن و گوشت یکدیگر را پاره میکنند و میبلعند، این عادت عموما در کبک های مولد و معمولا در ابتدای تخم گذاری پیش می آید. در این حالت نهایتا پرنده ی مجروع به گوشه ای پناه میبرد و بی حرکت متوقف میشود زیرا معمولا مقعد او مورد حمله قرار میگیرد و قسمتی از روده بیرون کشیده میشود و توسط دیگر کبک ها بلعیده میشود.

چرا کبک ها همدیگر خواری میکنند؟

عوامل تشدید کننده ی کانی بالیزم در کبک ها به شرح زیر است :

1-تراکم بیش از حد در قفس یا بستر

2- حرارت بالا و تهویه ی نامناسب

3- بستر مرطوب یا شرایط نامناسب

4- شدت بیش از اندازه ی نور همراه با تابش مستقیم اشعه خورشید بر روی بدن کبک ها

5- نیمچه های جوان تر از حد معمول با شروع زودرس تخم گذاری

6- مدفوع شل، داشتن انگل هایی مانند کرمها، شپشک ها، کنه ها و غیره

7- وجود آب کثیف در آبخوری ها

8- نارسایی تغذیه ای (مانند کمبود پروتیین) و استفاده انحصاری از دانه پلت شده

9- تولید تخم بیش از حد

10- اشتباهات مدیریتی و هرعملی که باعث عصبی شدن کبک ها و رقابت بین کبک ها شود مانند: کمبود تعداد دانخوری

تعیین جنسیت در کبک

هر کسی که در زمینه ی پرورش کبک فعالیت میکند باید توانایی شناخت کبک نر و ماده را داشته باشد.

هر دو جنس نر و ماده کبک از نظر ظاهر و رنگ پرها بسیار شبیه هم هستند بنابر این تعیین جنسیت آن ها کمی دشوار است اما میتوان کبک های نر و ماده ی بالغ را از روی اندازه ی بدن و فرم سر تشخیص داد.

کبک های نر عموما دارای جثه ای بزرگتر و سنگین تر هستند. سر کبک های نر گرد و بزرگتر و سر پرنده ی ماده بیضوی است.

ساق پای کبک نر یک برآمدگی(سیخک) وجود دارد ولی ساق پای کبک ماده چنین برآمدگی ای ندارد و اگر هم داشته باشد بسیار کوچک است.

پاهای کبک های نر بلندتر بوده و پولک های درشت تری دارد و سریعتر از ماده ها راه میروند، یک روش قابل اطمینان در تعیین جنسیت کبک، بررسی کلواک(سوراخ پشتی جانور) است، اغلب کبک های نر در بلوغ جنسی دارای زایده ای در زیر سوراخ مقعد خود(به قطر 2/7 میلی متر) میباشند. کبک های ماده عموما فاقد این زایده هستند و مقعد گشادتری دارند، این زایده را در کبک های مسن تر راحت تر میتوان دید.

مزایای کود کبک و استفاده از آن

کود کبک بهترین کود برای گیاهان میباشد زیرا مقدار فسفر بسیار زیادی دارد.

هرچه کود کبک تازه تر باشد، ارزش آن بیشتر است و با گذشت زمان ارزش آن کاهش میابد، برای رفع این مشکل دو روش پیش رو دارید:

روش اول این است که کمی آهک مرده را بر روی مدفوع کبک بپاشید تا هم از هدررفت آن جلوگیری شود و هم بوی نامطبوع آن از بین برود.

روش دوم خشک کردن کود خالص کبک توسط دستگاههایی است که آب آن را کاهش میدهد. پس از خشک شدن، کود خالص کبک یکی از بهترین کودهای ممکن محسوب میشود که برای پرورش گل و درختان میوه بسیار مناسب است. اثر حاصل خیزی کود، آرام اما طولانی است.

این مقاله به کوشش گروه طیوران صنعت فاخته که به تولید تخصصی دستگاه جوجه کشی در ایران میپردازد، گردآوری شده است، هرگونه کپی برداری از این اثر تخلف میباشد و امیدواریم سوالات متداول شما را در مورد پرورش کبک پاسخ داده باشیم.